Bu güncellemenin tohumları, oldukça iç karartıcı bir telefon konuşmasında atıldı. Son bir yıldır yayınladığımız güncellemelerde deadlineları sarkıtmamız, güncelleme içeriklerinde gerçekleşen son dakika aksilikleri, bireysel hayatlarımızın gittikçe artan iş yükleri gibi problemler ve rutinin ta kendisi bizim de heyecanımızı, hevesimizi köreltiyordu. "Sonlanma" sözcüğünün ilk defa kullanıldığı o telefon konuşmasının yarattığı ağırlık, bizde "Acaba diğer inisiyatifler bununla nasıl başa çıkıyor?" sorusuna evrildi. Vardığımız nokta ise büyük bir heyecan ve açlıkla bu konuda bir dosya hazırlamaya başlamak oldu. Yani bütün bu güncelleme çok kişisel bir yerden yola çıkıyor: Kendi sıkıntılarımıza çözüm ararken, dirsek temasında olduğumuz, bizimle yakın dertleri olan, benzeri örgütlülük modeline sahip oluşumlara, "Sahi, siz bunu nasıl başarıyorsunuz?" diye sormak. İçtenlikle dertleşmek bu güncellemenin konusu.

Orta Format yayına başlayalı 9 yıl oldu ve biz editörleriyle beraber büyüyor, günden güne dönüşüyor. Bizlerin ilgi alanı genişledikçe Orta Format’ta da fotoğraf bazlı üretimlerin yanı sıra, sanatın farklı disiplinlerinden aktörlerle, oluşumlarla daha fazla bir araya gelmeye başladık. Bir kilometre taşı gibi görülebilecek 30. Güncelleme’de farklı iki noktayı bir araya getirdik. Üretim pratiğinde fotoğraf kullanan sanatçılardan fotoğraf dışında beslendikleri bir alan hakkında, fotoğraf dışı konularla çalışan insanlardan ise fotoğraf hakkında içerik oluşturmasını rica ettik. Bunu yaparken temel motivasyonumuz fotoğrafı salt iki boyutlu bir sonuç olarak görmemek, onu oluşturan insanların nelerden beslendiğine odaklanmaktı. Fotoğrafa dışarıdan neler eklendiğini, yahut fotoğrafın içinde başka neler kaynadığını merak ettik. Davetimize normalde fotoğraf bazlı üretim yapan Ege Kanar hazırladığı playlist, Sinem Dişli ise 2002 yılında yaptığı bir resim ile cevap verdi. Can Akgümüş Jean Genet ve fotografik imge, Özgür Atlagan gözetlenme ve sanat alanındaki sınıfsal çatışmalar, Orhan Cem Çetin çocuklarda zeka gelişimi ve bunun psikoloji ile ilişkisi üzerine yazdı. Bununla beraber Selçuk Artut Baudelaire’in fotoğrafa bakışı üzerine yazarken, İdil Deniz Türkmen fotoğraf modelliği de yapmış biri olarak kadrajın içinden bildirdi. Mahmut Temizyürek’in yazısı Fazlı Öztürk’ün bir fotoğrafı üzerineydi. Bager Akbay ve Tevfik Uyar ise Rassal Yürüyüş podcast’lerinin ikisini bizim fotoğraf içinden ve fotoğraf dışından belirlediğimiz iki kelime seti içinden çekerek hazırladı. Genelde fotoğrafçıların sergilerini ve projelerini, yani ortaya koydukları nihai ürünü konuşuyoruz. Ancak beslendikleri kaynaklar, ilgil alanları da her zaman merak ettiğimiz bir konu ve çok kıymetli. Öte yandan fotoğraf pek çok kişi için sürekli karşılaştığı bir üretim yöntemi ve haliyle farklı görüş ve yorumlar var. Sonuç olarak beş fotoğraf içinden, beş fotoğraf dışından içerik bu güncellemede yer alıyor. Hangisi fotoğrafın içinden, hangisi dışından derseniz, nereden baktığınıza göre değişir. Çünkü fotoğrafın içinden diyebileceğiniz fotoğrafçılar yerine, başka disiplinlerden insanlar fotoğraf üzerine içerik üretti. Ancak işin özü, bizim için içi dışı bir. Bu isimlerin hepsi aynı güncellemede buluşacak bütünün parçaları.

Bu yazı Orta Format'ın bağımsız oluşumların sürdürülebilirlik yöntemlerine ve sonlanma nedenlerine odaklanan 28. güncellemesine bir cevap ihtiyacıyla ortaya çıktı. Yazının ilk bölümü kısa bir girişten sonra bağımsız bir alan olarak PASAJ'ın bağımsızlık anlayışı ve izlediği yolu, ikinci bölümü ise sanatçıların gözünden PASAJ'ın ne ifade ettiğini açıklamayı hedefliyor.

Ufak bir giriş notu: Bu metin, "Peristalsis", bir süredir benimle olan daha uzun bir metnin (ya da düşüncelerin) bir uzantısı olarak yazıldı. Bu metinde benimle beraber olan iki karakter, Vuslat ve Süleyman, bir emaneti uzak bir mesafeye götürmekle yükümlü iki ambulans şoförü. Mesafe uzun, sorumluluğunu aldıkları emanet büyük. Orta Format'ın bu güncellemesine bu yazıyı yazmak için masaya oturduğumda benim yerime onların konuşmasını istedim.

Ekim ve Kasım 2019 aylarında poşe organizasyonunda Etüt’ün birinci ve ikinci davetlerini gerçekleştirdik. Etüt, Türkiye’deki kültür ve sanat ekosistemi içerisinde kolektif çalışma modelleri etrafında düşünmeyi ve alternatifler yaratmayı amaçlayan üç davetten oluşan bir programdır. Bir gözlem alanı olarak işleyen Etüt özdüşünümünü, kolektif beyin fırtınasını ve alternatifler tahayyül etmeyi önceliklendirir.

Üniversitedeki son yılımda, yeni tanıştığım insanlardan gelen "Ee sen neler yapıyorsun?" sorusuna "Öğrenciyim" cevabını verebilmenin ne denli büyük bir lüks olduğunu fark etmiştim. Zira yakında bu soruya verilecek net bir cevaptan çok uzağa düşeceğimi, dahası bu cevabı bulmayı henüz istemediğimi biliyordum. Mezuniyetimin neredeyse ikinci yılını kutlamaya hazırlandığım şu günlerde bu soruya kısa ve net olmasa da içten bir cevabım var: "ODTÜ'de Siyaset Bilimi okudum ancak daha okula başvurmadan önce bile fotoğrafla alakalı bir şeyler yapmak istediğimi biliyordum. Şimdi ise freelance olarak fotoğraf ve metin ekseninde yer alan, kimi zaman merkezdeki gerçekten yapmaktan hoşlandığım şeylere yaklaşırken kimi zaman uzaklaşan, ama öyle ya da böyle bu eksenin etrafında dolanan işler yapıyorum. Üzerine çalıştığım şeyler ise neredeyse her hafta değişiyor."

Şener Soysal 8 yıl sonra bir sabah bunaltıcı düşlerinden uyandığında, kendini yatağında devasa bir sanat sermayedarı olarak buldu. Ciddi sermaye desteğiyle sanata, sanatçılara, bağımsız oluşumlara alan açan sayılı kurumdan biriydi: SAHA, SALT, ŞENER. Üstelik ismi de diğer kurumların yanında hiç sırıtmamıştı. İyi de nasıl devasa bir sanat sermayedarı olabilmişti, üstelik daha tüzel bir kişilik bile değilken? Yoksa hala rüyada mıydı?

Bağımsızlık en ideal tanımıyla -herhalde herkes bunda hemfikirdir- kendi politikanı belirleyerek kimsenin etkisinde kalmadan sürdürebilmek. Ama bu da çok mümkün değil elbette. Kendimize ne kadar bağımsız desek de çok zengin ailelerden gelen, ekonomik dertleri olmayan insanlar değiliz ve alternatif yöntemler arıyoruz. Ancak yine de bunu yaparken kendi tarzımızdan taviz vermeden, yaptığımız şeyi kendi tarzımıza mümkün olduğunca yaklaştırarak yapmaya çalışıyoruz. Bağımsızlık biraz böyle. Belki dergiyi çıkarırken daha da bağımsızdık, çünkü o sırada bizi destekleyen iki şey vardı: Okurlar ve yine okurlara bağlı olarak reklamlar. O okurların desteği aslında bağımsızlığı sağlayan en büyük unsurdu. Bunu bugünün kitlesel fonlamalarına benzetebiliriz. Proje bazlı ilerlemeye başladığımız zamandan bu yana yine kendi yapmak istediklerimizi yapsak da bazen bize destek verecek kurumlarla bazı şeyleri müzakere etmek zorunda kalıyoruz.

Sanatçı için bağımsızlık, hiçbir kurum ya da bireyin ekonomik veya psikolojik baskısı altında kalmadan söylemek, üretmek, istediğini paylaşacak alana ve imkânlara sahip olmaktır. KABA HAT kurumlarla çalışmadan varlığını sürdürmeyi hedefleyen bir sanat kolektifi ve bağımsızlığını bu duruşa sadık kalarak sürdürmeye çalışıyor. Hangi platformlarda, hangi kişilerle ya da destekçilerle çalışacağımızı dikkatli seçmeye çalışıyoruz. Bu seçicilik KABA HAT’ın aldığı pozisyonun manasını kaybetmemesi için önemli.

Bağımsızlık benim için kendi istediğimi, mutlu olduğum şeyi yapma özgürlüğü diyebilirim. Tabii özgürlük derken bunun bir sürü bedeli de oluyor. Ama ekonomik anlamda çok fazla beklenti içinde değilim. Haz aldığım şeyi yaptığım için özgür ve mutlu hissediyorum.

Ka'yı kuran ve devam ettiren bizler için bağımsızlık, hep söylediğimiz gibi, kalıp yargılara, fikirlere alternatifler sunabilmek, ihtiyaç duyduğumuz alanlara yönelebilmek, işlemeyen dallarımızı kesebilmek, bildiğimiz yoldan ve gönlümüze göre yapıp etmek demek. Ka eksik gördüğümüz alanlarda ön ayak olacak, yaratma cesaretine ve yaratırken hata yapma özgürlüğüne sahip insanların bir araya geldiği, kolektif bir ruha ev sahipliği yapan, değişebilen, dönüşebilen ve birlikte yol aldığı insanların ihtiyaç ve meraklarını da gözeten bir mekan hayaliydi en başından beri. Son on yıldır da bunun için çalışıyoruz… Diğer yandan bu on yılın sonunda gözetmek durumunda olduğumuz en önemli şey, bizimle yol alan topluluğumuz: Birlikte çalıştığımız diğer inisiyatifler, sanatçılar, kolektifler, kurumlar ve elbette izleyiciler.

Bu güncelleme için çalışmalara başladığımızda, ilk olarak bir açık çağrı yayınladık. Hem araştırmalarımız sırasında, hem de açık çağrı aracılığıyla birçok farklı oluşum, sanatçı ve akademisyenin daha önce bu konuda yaptığı çalışmalara denk geldik. Bu bölüm hem bu güncelleme için bir referans listesi, hem de bu konu üzerine daha fazla bilgi edinmek isteyen kişiler için ulaşılabilecek daha fazla kaynak niteliğinde. Dahası, her türlü katkıya açık. Bu konuda daha fazla çalışma yapıldıkça bu sayfayı da güncellemek niyetindeyiz.

Uzunca bir süredir masaüstümde ”Fotoğraf & Kaza” adlı bir dosya var. İçinde, Walter Benjamin'in Fotoğrafın Kısa Tarihi, Susan Sontag'ın Fotoğraf Üzerine ve Janet Malcolm'un Diana&Nikon yazılarından pasajlar barındıran bir dosya. Alıntıların tümü, kazanın, fotoğrafın can damarı olduğu fikri etrafında dolaşıyor. Walter Benjamin: “[Fotoğrafa bakan] izleyici, en küçük kaza kıvılcımını, şimdi ve burada'yı aramaya yönelik karşı konulmaz bir dürtü duyar.” Susan Sontag: “Çoğu fotoğrafçı, talihli kazaya hemen her zaman batıl bir güven duyar.” Janet Malcolm: “Kanonlaşmış tüm fotoğraf eserleri mecranın temelinde yatan, canlılık aşılayan bir kazaya meyilli olma halinin izlerini barındırır.”

Güncelleme #26'nın bir parçası olan bu ses kaydı, Rızasız Bahçenin Gülü Derilmez Sergisinin bir parçası olan sanatçıların nasıl bir araya geldiği, geleneksel sergi mekanlarının dışında kurguladıkları sergiyi ve sanatçıların üretim pratiklerini içeriyor.

Bu yazı dizisiyle amaçladığımız şey de bütün bunları sorgulamak: Üretmekte yaşadığımız sıkıntıların altında neler yatıyor? Zira çoğumuzun dönem dönem içine düştüğü kaygı dolu, soyut ve tanımsız bir duraklama dönemi söz konusu ve belki de bunun nedenleri üzerine daha somut sözler duyar, birbirimizi daha çok dinlersek çözmek de daha kolay olacaktır. Belki de tablo bizim öngördüğümüz kadar karanlık değildir.

Kalkmayı bekleyen bir dolmuşun rölantide çalışan motorundan yayılan titreşimle aracın bagajındaki plastik bir kova tıkırdamaya başlar. Kova, mekanik bir rastlantısallığın dikte ettiği bu salınıma yakalandığında, kendinden daha büyük bir iradeye aracılık eden sismik bir gövdeye dönüşmüştür. Bu tesadüfi akış, onu motorun zamansallığına hapseder. Kova öngörülemez bir ritmik örüntünün fiziksel bir semptomudur artık.

Bu metin KABA HAT'ın Orta Format için üstlendiği konuk editörlük programı kapsamında, teklif edilen bir yazı üzerine şekillenen bir denemedir. KABA HAT'ın, yıldızsızlaşma[1], eleştirel patinaj[2], yani, sanat alanına ve üretimine eleştirel bir yaklaşımın mevcut sanat sistemi içinde kendine bir alan açamaması anlamında ve disencantada[3] kavramları çerçevesinde kurguladığı bu sayıya 8 Mart ve 21 Haziran 2017 tarihlerinde Ankara Yüksel Caddesi'nde çektiğim iki fotoğrafın ilişkilendirilmesine yönelik bir değerlendirme yapmaya çalışacağım.

Kayıp, Evren Özesen’in kaybettiği ya da kaybettiğini düşündüğü kişilerle, yerlerle, hislerle ve zamanla ilgili çalışması. Zihnimiz geçmişi unutmaya meyilli olsa da, fotoğraflar beynimiz dışında bir kayıt olarak anıları hatırlatıcı hale geliyor. Bunun için o anın fotoğrafı olmasına gerek yok, fotoğraf insanı o zamana götüren bir etiket işlevi görebiliyor. Özesen’in fotoğrafları da kendisi için kayıplara dair işaretler barındırıyor ve çalışmasını şöyle anlatıyor: “Fotoğraf arşivimde, tarihe göre sıralanmış klasörlerin haricinde birkaç klasör daha bulunuyor. “Kayıp” bu klasörlerden birinden çıktı aslında. İsimsiz bir klasördü. İçinde 2007 yılından 2016’ya kadar çekilmiş 50 civarında fotoğraf vardı.

Belgesel fotoğraf çalışmaları üreten Korhan Karaoysal ile FUAM’da ödül alan “Neden Amaç” kitabına ve üretim pratiklerine dair bir söyleşi.

Tanmay Chowdhary’nin, çekimlerini Ölüm Vadisi ve Salton Denizi’nde gerçekleştirdiği çalışması “Are You There?”; bilinmeyen bir zamanda yaşamış kayıp bir genç kızın hikayesini anlatıyor. Belgelerden ziyade duyulara odaklanan çalışma; bu hissiyatı notlar ve müzikle de pekiştiriyor.

Fili Olsefski, Things Correlate isimli projesini; "Saydam, birbirine paralel iki evren arasında bir geçiş, hatırlanmaya değer olanın/kendini hatırlatanın suyun yüzeyine çıkışı" olarak tanımlıyor.

Arsenic Eaters, Simon Brugner'in Avusturya'da yirminci yüzyılın ilk yarısına kadar süren arsenik tüketiminin izlerini sürdüğü projesi.

Elif Yalım, fotoğraflarını Orta Format'a gönderdiğinde ve çalışmalarını biraz daha ayrıntılı anlatmasını rica ettiğimizde; fotoğraflarından ziyade şiirlerden, müziklerden, filmlerden bahsetmişti. Bu tutum algılama adına işleri zorlaştırsa da, Yalım'ın fotoğrafları düşünüldüğünde tam da olması gerekendi. Çünkü çalışmaları kelimelerle, uzun açıklama metinleriyle, başlıklarla kavranmaktan ziyade; tekil, fakat aynı güce (kaynağını kendi naif özünde bulan güce) sahip görsellerle sezilmeye meyilli. Bunlar, sessiz anlarla ilgili olacağını anlatmaya çalıştığım fotoğrafların verdiği ilk izlenimlerdi.

"Mülksüzler", kendisi de Karadenizli olan Cansu Yıldıran'ın, Karadeniz Yaylaları'nda kadınların mülk sahibi olamadığı gerçeğiyle yüzleşmesi sonucu; kendinden yola çıkarak bütün kadınları hiçleştiren sistemi, kadının bu sistem içindeki varlığını, yerelliğini ve aidiyetini sorgulayan projesi.

Anastasia Soboleva'nın ISSP 2016 sürecinde Alejandro Chaskielberg eşliğinde gerçekleştirilen "Documentary Experiments" Atölyesi'nde ürettiği "Match a Match" projesi, son derece nesnel bir konuya sıcacık ve kişisel bir bakış açısı; dahası anıların kıymetine şapka çıkarış niteliğinde.

İçinde yaşadığımız, kullandığımız, sahip olduğumuz ve sürekli değişen dijital süreç üzerinden yazmak konusunda hala tereddütlerim var (Ama sizin böyle bir ilk cümleyle başlayan bu metni okumak konusunda tereddütünüz olmasın.). Hepimizin ziyadesiyle dahil olduğu bu süreç için genel durumları özetlemek yersiz geliyor. Üstelik teknolojinin bu kadar hızlı değişmesi, birkaç yıl içinde bilgileri anlamsız kılabilir.

Fatma Belkıs'ın Gidenler'ini, Kalanlar'ını, yaklaşık bir sene evvel BAS'ta ayda bir toplanan kitap kulubünde tartışmak için seçmiştim. Mümkün oldukça her ay toplanıp BAS koleksiyonundaki sanatçı kitaplarından biri üzerine birlikte düşündüğümüz bu toplantıda dönüp dolaşıp kitapları birarada tutan fikrin benim için ne ifade ettiğini anlatmaya çalışıp becerememiştim. Kısmet Orta Format'ın fotoğraf kitaplarıyla ilgili güncellemesi vesilesiyle bunu tekrar denemekmiş.

Orhan Cem Çetin ile fotoğraf kitaplarına dair ufak bir sohbet gerçekleştirmeyi amaçlıyorduk. Amacımız "Bedava Gergedan" ve Kara Kutu Cep Kitapları'na dair konuşmaktı. Şans, daha farklı bir sohbetin kapısını araladı ve bir saatlik sohbetimize başka fotoğrafçılar da konuşarak ya da dinleyerek katılıverdi. Bir masanın etrafında türlü türlü üretim pratiklerine sahip insanlar bir arada olunca, söyleşi de ne sadece Orhan Cem Çetin ile gerçekleşti, ne de sadece kitaba dair oldu. Bu nedenle Orhan Cem Çetin ile "Kitap vs." üzerine bir söyleşi okuyacaksınız.

Benim fotoğraf kitaplarıyla tanışmam ve bu büyülü halin başka bir boyutunu kavramam, fotoğrafın uzun hikayesini hesaba katarsak, nispeten biraz geç oldu. Hikayeler anlatabilen, bu yüzden de en romantik haliyle çocuk gibi sevindiren, dünyanızı dönüştüren o "fotoğraf kitaplarını" kastediyorum. Az sonra okuyacağınız röportajın bir yerinde Markus Schaden'in de dediği gibi, fotoğraf kitapları bir görsel literatür oluşturma gücünü çoktan ispat etti. İki binlerin başında fotoğraf kitaplarıyla ilgili yazılar, makaleler ve kitaplar yazılmaya ve raflarda yerini bulmaya başladığında yeni bir çağın sinyalleri veriliyordu. Diğer yandan dünyanın pek çok yerinde yalnızca fotoğraf kitaplarına ayrılmış festivaller, ödüller ve fuarlar da uzun yıllardır yaygın olarak düzenlenip takip ediliyor. Fotoğraf dünyasındaki yetişkinler için sanırım bu, hayallerin gerçek olması gibi; artık herkesin bir kitabı olabilir, hikayeler dünyayı dolaşabilir, dolaşıyor da.

Size ilk ağızdan şunu söylemeli: fotoğraf kitabı odaklı bu güncelleme, alanında birçok yetkin ismi konuk etmesi nedeniyle beni çok heyecanlandırsa da, derginin daimi bir yazarı olarak elimi, kolumu, aklımı bağlıyor. Zira beni çok heyecanlandıran ancak pek de hakim olmadığım bu konuda, yazılarını yılların düşünceleriyle damıtıp demlendirmiş isimlerin arasında kendime edinmeye çalıştığım bu köşeyi dolduramayacağım diye çok korkuyorum.

Bütün bu bilgi altyapısının üstüne, metaforuma geri dönmek istiyorum. Türkiye'deki sanatçı yayınları; okyanuslarda yüzecek sağlamlıkta gemiler inşa etmekte tereddüt eden ve kişisel çabalara dayanan fazlaca gevşek ve kırılgan bir adalar ağı olarak görülebilir. Birbiriyle ilişkili ve ilgi çekici girişimler bir diğerini beslese de İstanbul'un geniş popülasyonunu düşündüğümüzde fazlaca ufak kalıyor. Yine de bazı sorular daima ortada: Üretimi nasıl ayakta tutacağız? Bu ağlar yeni sulara açılmak için yeni kurum veya yapılar geliştirmeye ihtiyaç duyacak mı? Daha kendi arşivlerini gizleyen, savsaklayan, üzerine kaydeden bir ülkede bu üretimi nasıl arşivleyeceğiz? Yoksa bütün bu soruları boşverip kendi tatlı adalarımızın tadını çıkarmak daha mı iyi? Ama, sonrasında, başkaları daha büyük gemilerle geldiğinde ne yapacağız?

İrem Sözen, hem hatırlamanın kıymeti hem de her hatırlanışta yaşanan biçim değişiminin farkında; bir eli gerçeğe bir eliyse kurgulanana uzanan genç bir fotoğrafçı. Çalışmaları hatıralarla oynayan, onları baştan var eden, ancak bu süreçte anlamlar kadar hislerden de yararlanan; puf desen uçan, uf diye yakan, kimi zaman ise yağdıran bir bulut vari. Bu pek sevgili İrem Sözen'le fotoğraf çalışmaları, çalışmalarına yön veren itkileri, kitap formatı ve sergileme yöntemleri üzerine konuştuk.

Fotoğrafı üretim aracı olarak kullanan sanatçılardan Zeynep Beler, son üretimlerinde çektiği fotoğrafları, özellikle instgram fotoğraflarını resimliyor. Bunu da fotoğraf makinesinin lens, flaş, ışık vb. tüm etkilerini yansıtarak yapıyor. Beler ile sohbetimizin ana konusu ise, fotoğraf makinesinin ve fotoğraf nesnesinin fetiş olması.

NatureMort, Ece Gökalp'nin bitirme projesi olarak başladığı; doğa ve birey arasındaki ilişkiye odaklanan bir çalışma.

"Anıların Hayaletleri", Tuna Uysal'ın kayıt eylemi ve bellek üzerine düşündüğü projesi.

Fault Line, Sophie Barbasch'ın kendi aile ilişkileri üzerinden hazırladığı çalışması. Deprem olduğunda dünya görece bölünürken fay hattı denen sınırların ortaya çıkması, Barbasch için önemli bir metafor. Aile ilişkileri, var olan anlaşmazlıklar, ayaklanmalar ve tüm bu bağları ‘fay hattı'na benzetiyor.

Proje, "gay dating" siteleri ve uygulamalarından alıntılanmış görsel ve metinlerle oluşturulmuş. Queer çok yönlülük (versatility) üzerine ve kimlik politikalarının tüm farklılıklarını benzer şekilde göstererek, bu çok yönlü halin nasıl bozulabileceğini inceliyor.

"Kaza Karar Kaza", Ülgen Semerci'nin kaza sonucu oluşumları karar süreçleriyle işlemek ve dönüştürmek üzerine ürettiği projesi. Semerci, çalışmasını "Tesadüfilik ve kasıtlılık nerelerde ayrılır, nerelerde birbirlerine evrilir? Bu döngüsel süreç düşünce ve işleyiş biçimlerimizi nasıl geliştirir?" sorularını araştırıyor.

"Terk", Rehan Miskci'nin Ermeni stüdyo fotoğrafçısı Maryam Şahinyan'ın fotoğraf arşivinde ‘mekan'a odaklandığı çalışması.

Ege Kanar ile ‘iz'e dair araştırmalar yapan ve sorgulayan üretim pratiği ile çalışmalarını konuştuk. Söyleşi, Kanar'ın fotoğrafla ve ‘fotoğraf çevresi' içindeki kendi deyimiyle "iki adım ileri bir adım geri" duruşunu yansıtıyor. Hem ileri adımlarının heyecanı ve samimiyetini hem de geri dönerek kabuğuna çekilmesinin nedenleri yer alıyor.

Orta Format olarak, son dönemde Türkiye'den yeterince genç isimle tanış(a)madığımızı fark ettik. Dergiyi araştırma sürecimizin önemli bir parçası olarak gören bizlerin de var olan ağlar içerisinde kaldığının göstergesiydi. Öte yandan da, fotoğrafa dair araştırmamızın başladığı dönemlerde tanıştığımız, karşılaştığımız, heyecanladığımız çalışmaları yapan insanlar artık daha bilinir, kabul edilir ve çalışmalarını daha rahat paylaşabilir hale gelmişti.

Kurgulanmış İlüzyon, Cihad Caner'in arşiv fotoğraflarını yeniden yorumlayarak, devletin tektipleştiriciliğine vurgu yaptığı projesi. Caner projesinde bir zamanlar birileri için kıymetli olan, ancak arşivlendikten sonra giderek sahiplerinden kopan, yiten ve başka bir elde buluntu haline gelen objeleri kullanıyor. Onların anonimliği, anlatmak istediği nesnel bakışı sağlarken; bir yandan da benzer imajların başka arşivlerde de var olabileceği bilgisi de daha çarpıcı hale getiriyor.

Naz Ünal'ın projesi ismini Latince anonim bir deyişten alıyor, "mundus vult decipi ergo decipiatur" (world wants to be deviced, so let it deceived), yani "dünya aldatılmak ister, öyleyse aldatılmalıdır." Çalışmanın her bir parçası iki fotoğrafın bir araya gelmesinden oluşan yeni bir görüntü. Hepsinin merkezinde insan ile karşı karşıyayız.

"6.4311", Orhan Kolukısa'nın görüş alanımızın sınırları üzerinden kurguladığı çalışması. Fotoğraflar güçlü bir estetiğinin yanı sıra fazlasıyla belirsizlik içeriyor. İzleyicisine ilk anda bir buzul parçası olduğunu düşündürebilir ve aynı anda bundan vazgeçirebilir. Zaman, mekan, ölçek konusunda bir ipucu vermiyor. Hatta belki de dünya üzerinde böyle bir nesne yok, bu sadece bir 3D modelleme. Neden olmasın?

"Olanın estetiği, oluşturulanın estetiğinden daha gerçektir." Bu, Beril Or'un "Ara" isimli çalışmasının metnindeki son cümle. Burada ilk cümle olarak yer vermemizin sebebi ise, Or'un üretim pratiğinin özeti sayılabileceğine olan kanaatimiz.

Yüksel yaşadığı İstanbul ile doğduğu yer olan Artvin arasındaki yolu dönüştürüyor ve doğrusal olmayan bir şekilde yeniden tanımlıyor. Çalışma bir yol hikayesi olmayı önermiyor, bu iki nokta arasında bir zaman/mekan çizelgesi oluşturmuyor. Bunun yerine, daha içsel bir yolculuk izlenimi veren fotoğraflardan oluşuyor. Herhangi iki nokta arasından da gözlemleyebileceğimiz, insanın aklının içinde sürdürdüğü, içini fotoğraflarla çerçevelediği görüntülerle karşı karşıya bırakıyor izleyiciyi.

Fikret Can Kuşadalı'nın "Self Consumption" çalışması market, satın alma, en nihayetinde kapitalizm ve tüketim toplumu alışkanlıklarını sorguluyor. Fotoğraf serisinde bir market içinde görünen birey giderek deforme ediyor. Peki ama acaba bozulan ne? Fotoğraftaki kadın mı, yoksa marketteki ürünler mi? Yoksa yediğimiz şeyler de bizi mi bozuyor? Fotoğraftaki birey acaba parça parça kendini mi yok ediyor? Farkına varmadan, çok mutlu ve toz pembe bir dünya içinde olduğumuzu düşünürken yok mu oluyoruz? Yoksa farkına vardığımız için mutsuzluğumuzdan mı yok oluyoruz?

Kodak, 1888′de ürettiği kamerayı "Siz düğmeye basın, gerisini biz hallederiz." sloganıyla piyasaya sürmüştü ve bu doğruydu; fotoğraf çekmek için gerekli her şey (düğmeye basmak dışında) o kutunun içinde mevcuttu: ışığa duyarlı yüzey, mutlak karanlık ortam ve hatta netliği sağlayacak optik bir mercek.

Marmara Üniversitesi'nde sinema öğrenimi görmesine rağmen çocukluğundan beri fotoğrafı da aklında tutan Celil Kırnapçı, 20′li yaşlarının başından itibaren çeşitli fotoğraf servislerinde muhabir olarak çalışmaya başladı. 2014 yazında ISSP'de başladığı "You are So Beautiful Even in the Dark" çalışmasının görsel olarak çok çekici, tam kıvamında bir hissi var: sakin, lakin şiddetli bir yana sahip. Bu iki hissin tam ortasında, çok dengeli. Adıyla da fazlaca müsemma…

Neslihan Koyuncu, gündelik hayatta sürekli çevremizde olmasına rağmen fark etmediğimiz, farkındaysak bile düşünmediğimiz eşyalar ile ilgilenen ve onlar üzerinden insanları anlatan çalışmalar üreten bir sanatçı.

09-12 adlı serisi Onur Özen'in hayatının bir dönemini anlatan fotoğraflardan oluşuyor. 2009 yılında Çanakkale'de, kendiliğinden başlayan bir seri olduğu söylenebilir. Hatta seri, adını da kendi koymuş. Bir arada olduğu insanları, içinde bulunduğu mekanları fotoğraflıyor ve bir süre sonra elinde aynı insanların yaşamlarından fotoğraflar olduğunu fark ettiğini söylüyor Onur Özen. Bu, onun fotografik günlüğünün başlangıcı.

Attributum, İbrahim Karakütük'ün bu bağlamdan yola çıkıp "kendime yaklaşıyorum." sözleriyle ifade ettiği fotoğraf projesi. Oldukça kişisel bir fotoğraf serisi bu, bir yandan bir şeyler anlatıyor ancak belirsizliğini de koruyor. Fotoğrafı dil olarak kullanmanın güzel yanı da bu olsa gerek, fotoğrafların içine saklanan sırlar, anlatmakla anlatmamak arasında kalan kararlar sadece fotoğrafçısına ait bir hale geliyor.

İpek Çınar, Güncelleme #15′te Cemil Batur Gökçeer'e dair bir açık mektup yazmıştı. Gökçeer ise cevap hakkını kullandı ve bu mektubu yazdı.

Üretiminin teknik olarak çok zor olduğu emekleme zamanlarından, herkesin rahatlıkla fotoğraf üretebildiği ve aracı cebinde taşıyabildiği günümüz dahil; fotoğrafın herkesin farklı arayışlara sahip olduğu dallı budaklı bir yapı olduğunu söylemek mümkün.

Açık Çağrı'ya gelen çalışmalardan Orta Format'ta yer verdiğimiz beşinci proje Ceren Kılıç'ın "Radyasyon Dağı" adını verdiği ve bir blogta başlayan/biten ve arşivlenen projesi. Biz de birkaç fotoğraf dışında arşivi buraya taşımamak gerektiğine karar verdik. Bu nedenle projenin tümünü bu linkten görebilirsiniz.

Evlilik hakkında bilmemiz gereken şeyler listesi her yıl kendini güncelleyedursun; birisiyle evlenmek için önceliğin ne olması gerektiği kişiden kişiye, hatta kişinin hayatındaki kişiye göre evrilip çevrilebilir. Kişiler, sadece kendi ülkesinden sıkıldığı için bile bir başkasıyla evlenebiliyor.

“Lola”, Hannah Goldstein’in uzun süredir haber alamadığı arkadaşına dair projesi. Bu proje insanlara Lola’yı anlatma, yaptıklarını güzelleme, ya da bulunması amacı gütmüyor. Sadece yakın arkadaşlık ilişkisini gösteriyor.

Loneliness Online, Sergey Melnitchenko'nun görüntülü sohbet sitelerinden ve google görsellerinden edindiği fotoğraflarla oluşturduğu diptik projesidir. Fotoğrafların bir yarısı görüntülü sohbette genital bölgelerini gösteren yalnız erkekler oluşurken, diğer yarısını görsel olarak uyumlu ağaç fotoğrafları tamamlıyor.

Edisyon ve temsiliyet, pek çok genç sanatçının (biz de dahil) bilmediği ve sürecine hakim olmadığı konular. Galeriler ile sanatçılar, eserler ve koleksiyonerler arasındaki ilişki; içerisinde ticareti de barındırdığından olsa gerek fazla dillendirilmiyor. Haliyle aradaki ilişkiler ve var olan sistem, içerisinde bulunmayanlar için korkutucu ve tedirgin edici görünüyor. (Tabii sistemin içindekilere de sormak gerekiyor: Sizin için de tedirgin edici mi? Ama bu başka bir söyleşi konusu.)

Açık mektup yazmak, eleştiri kelimesinin ağırlığından kaçınmak adına iyi bir yöntem. Ancak hitabı tek ve özellikle de tanıdığın biri olan bir mektup yazmak çok zor. Yine de bu mektubun ufak tefek tatlı anların göze çarpanı; suratında her daim gülücük bedenindeyse hoplayıp zıplama isteği olan birine yazılması bu gerginliği bir nebze kırıyor. Sen ve ben varız bu mektubun içinde, geri kalanlarsa salt kulak misafiri. Ve ben bu kalıbına sığmaz, uslanmaz arlanmaz kişiliği hep sevsem de, "sevgi"nin önüne pekiştirme sıfatları, ardınaysa hayranlığı ekleyen şey Düğüm'dü.

Freud 1920'li yıllarda yazdığı bir makalede, hafıza süreçlerimize katkıda bulunan birtakım aygıtların, örneğin fotoğraf makinalarının, insan zihninin görüntü depolama kapasitesiyle asla boy ölçüşemeyeceğini söyler. Görsel algı kapasitemizin sonsuzluğunu ifade etmek için de çocukların en sevdiği oyuncaklardan silinebilir manyetik çizim tahtalarını örnek verir.

Birbirinden çok uzak iki coğrafyanın kültürel ilişkisini inceleyen "A Form of View", Yoav Friedlander'in fotoğrafı bir anlatım aracı olduğu kadar anlama/anlamlandırma aracı olarak da kullandığı projesi.

The Stationary Travellers, Polonyalı fotoğrafçı Karol Gustav'ın misyonunu tamamlamış ve yerleşik hayata geçmiş karavanları fotoğrafladığı projesidir.

The News, Hyounsang Yoo'nun televizyon haberlerine odaklanan projesi. Hyounsangyoo projesinde 35 farklı ülkenin tv kanallarındaki haberlerden uzun pozlama ile görüntüler elde ediyor.

To Point to Line and Space" Jacob Juhl'un fotoğrafın evreni iki boyuta indirgeyen yapısı içerisinde üç boyutluluk arayışına giriştiği projesi.

Shayman Tostakay, Ka Atölye'de karanlık oda eğitmenliği yapıyor. Tostakay'ın çalışması geçmişe doğru bir bakış sunuyor. Köy yaşamı içindeki aile bağları ve hatıraların izini sürüyor. Her çocukluk anısında olduğu gibi mekansal detaylar değişiyor, insanlar eksiliyor ama bir şekilde izler devam ediyor ve bellekte geçmiş görüntüleri canlandırabiliyor.

Orhan Cem Çetin'in Marcus Graf küratörlüğünde hazırlanan retrospektifi geçtiğimiz aylarda sergilendi. Üzerine konuşmak ve yazmak gerekliliğini sürekli hissetmemize rağmen, bilindik sözlerle yer verirmiş gibi yapmak yeterli gelmedi. Bizimle benzer şekilde düşünenen sanatçı Cemre Yeşil, Orta Format için retrospektiften yola çıkarak bir üretim gerçekleştirdi ve aşağıda yer alan "OCÇ Retrospektif" ortaya çıktı.

"21,22,23…" projesiyle Gidon Levin; bir gencin askerlik dönemi ve sonrasındaki benlik oluşumlarını inceliyor.

"Bu proje geçmişin nostaljisi, bir nevi unutulmuşluk hakkındadır." Irina Volgareva'nın Pioneers isimli projesinin metni bu cümle ile başlıyor. Volgareva SSCB'den kalma çocuk kampı kartpostallarını poşetler içinde fotoğraflayarak iki ayrı yaşam tarzını bir araya getiriyor.

"Her şey boka sardığında." Doomsday Preppers isimli bir televizyon programı tarafından kullanılan, çok iyi hazırlanılmış olunan bir felaketin gerçekten yaşanması halinde doruk noktasına ulaşılmasını vurgulayan yaygınlaşmış bir deyiş.

Prennials, Negar Behbari'nin İranlı kadınların yaşamlarındaki önemli aşamaları anlattığı projesi. İsmi "Çok yıllık bitkiler" anlamına gelen proje sekiz fotoğraftan oluşuyor ve cinsiyetçi bir çerçeveden ülkedeki kadınların geleneksel davranışları ve çevrelerini inceliyor.

Birbirinden bağımsız görselleri bir araya getirerek, kesip yapıştırarak yeni bir bütün elde etmek mümkün. Peki ya bunu bilgisayar ekranında yapmak?

Noah Mclaurine'nin otoportre denilebilecek projesi "Every Object", antropolojik bir araştırmaymışçasına karşımıza çıkan bir proje.

"Basın Bülteni", Sevinç Çalhanoğlu'nun sergi bültenlerinden oluşturduğu çalışması. Projenin metni, Çalhanoğlu tarafından yazılmasına rağmen bir o kadar ondan uzak. Tıpkı sergi bültenlerindeki gibi üçüncü tekil ile uzaktan bakıyor.

Araştırmanın her zaman hedefindeki sorunun çözümüne ulaşması beklenir. Çözüm olmazsa hüsran olarak bakılır. Oysa ki, bazen araştırma süreci ve izlediğiniz yol, bambaşka deneyimleri ve sonuçları da beraberinde getirir. Bazen öyle bir an gelir ki, berrak bir çözüm bulamamanın nedenleri ve yol hakkında bambaşka sorular keşfedersiniz.

Deniz Güzel, Dayanita Singh'in "Go Away Closer" sergisini yazdı. Güzel, yayın hayatına veda eden Fotomat'ın kurucularından ve K2 Sanat Merkezi'nin küratörlerinden. Şu an Londra'da fotoğraf tarihi yüksek lisansı yapan Güzel, Orta Format'ta ilerleyen güncellemelerde de yazılarıyla yer alacak.

Crisis Perfomance, Floransa'da eğitim gören Emma Grosbois ve Gulia Piermartiri'nin kolektif çalışması.

"Carpet Man" projesi, sonu olmayan bir yolculuğa çıkan kilimle sarılı bir adamın hikayesi.

"Annem gibi değilim" anne ile kız arasındaki ilişkiyi gösteren bir fotoğraf projesi. Fotoğraflarda genç kadınların rol modelleriyle birlikte tanımlandırılma sürecini görmekteyiz.

"What You See" Sheri Lynn Behr'in televizyon programlarından ekran görüntüleri alarak oluşturduğu projesi. Behr, güvenlik kameraları üzerine yoğunlaşıyor ve izlediğimiz programların, dizilerin bile bir parçası olduğunu gösteriyor.

"541 Days" Ines Molina Navea'nın maskeli bireylerin portrelerinden oluşturduğu ve memnuniyetsizliklerini protesto ile dile getiren insanlara hükümetlerin düşman gibi bakmasını eleştirdiği projesi.

Dwellings, Ellie Davies'in orman dokusu üzerinden konut anlayışı ve kendi kimliğini aramakla ilişkilendirdiği projesi. Önceki projelerinde de benzer tarzda üretim yapan sanatçı için orman da kendi içinde peyzajı olan ve duygularımızdan, tasalarımızdan katmanlaşan kültürel bir yapı. Davies, bu noktadan yola çıkarak kendimizle ilgili şeyleri gördüklerimiz, yaptıklarımız, maddeye olan ihtiyaçlarımız doğrultusunda o yerle ilişkimizi araştırıyor.

Seri üretim materyalleri normalde birbirinin aynıdır ve en ufak bir değişiklik bile hata olarak kabul edilir. İşlevi net biçimde bellidir. Ancak Hortense La Calvez ve Mathieu Goussin, bu ürünlerden enstelasyonlar yapıp, onların doğasına aykırı bir ortamda, su altında yeniden yaratıyor.

Blowback, Pezhman Zahed'in İran'da yirminci yüzyılın başında petrol çıkarmak için kurulan Anglo-Iranian Co. şirketinin kamulaştırılması öncesine ait finansal raporlarla oluşan projesi.

Gezi'de halkın kolektif bir yaşam kurduğu günlerdi. Parkta atölyeler düzenleniyor, kütüphane çalışıyor, forumlar düzenleniyordu. Biz de Gezi'ye 16 sayfadan oluşan ve üzerinde küçük bir not olan kırmızı bir defter bıraktık. Notta o sırada gezide yaşayan, üreten, paylaşan insanların sayfaları istediği gibi doldurmasını ve bu defterin elden ele dolaşmasını istedik.

Çınar Eslek ile çalışmaları ve üretim pratiğiyle alakalı mecra seçim tercihi ilişkisine dair bir söyleşi.

Bu yazı, İTÜ'deki Fotoğraf Buluşmaları'nda üç gün boyunca farklı şekillerde üreten sanatçıların biraraya geldiği sırada yeniden düşünülmek zorunda kalıyor. Fotoğraf hakkındaki bir seride konuşmacı olarak var olduğumda kendimi ne şekilde sunmak istediğimi düşünüyorum.

G.E.M. Dizisi, onbirinci güncellemeden itibaren Orta Format Dergi’de çeşitli yazı ve görseller olarak tefrika edilecektir.

"Time", Jaime Alvarez'in babasının hastalık döneminde oluşturduğu dönüştürülmüş aile fotoğraflarından oluşan bir seri. Sanatçı, çalışmasının metnini zamanın göreceli akışı üzerinden oluşturuyor.

Gündelik hayat içinde pek çok yerde karşımıza farklı imajlar çıkıyor. Ürün ambalajlarındaki görsellerden yapay formlara ve devasa baskılara kadar pek çok şekilde ilgimizi çekecek konulara işaret ediliyor. Çünkü hepimizin hayalleri var; sahip olmak istediği şeyler ya da bulunmak yerler var.

Şehirlerimizi, yapılan binaları, köprüleri, yolları sanki sonsuza dek yaşayacakmışçasına hayal ederiz. "After Effects", Daniele Del Nero'nun yapıların sürekliliği üzerine yoğunlaştığı projesi.

2nd Floor River, Matteo Pasin'in şehir içi tren hatları ile nehirler arasındaki benzerlikler üzerinden kurduğu projesi.

Bize bulunduğumuz yer hakkında işaret verebilecek yapılar giderek tek düze bir hale bürünüyor. Dünyanın farklı coğrafyalarında çevre koşulları ve insani olgular ne olursa olsun, aynı tip inşaatlar yükseliveriyor. Haliyle farklı şehirlerin manzaraları, nerede olduğu bilinemeyecek kadar tekdüzeleşiyor.

Cemil Batur Gökçeer ile çalışmaları, üretim pratiği, "Torun" ve Ankara'ya dair bir söyleşi. Aslında biraz da sohbetin şekillendirdiği bir anlatı da diyebiliriz. Gökçeer'in içinden geldiği gibi dile getirdiği hikaye anlatıcılığında "Düğüm"ün masalsı haliyle bütünleşen ve hikayeymişçesine okunabilecek keyifli bir metin.

Serkan Taycan ile "Memleket" ve "Kabuk"‘un ilişkisi, üçlemenin devamı olan kent meydanları ve toplu konutlara dair bir söyleşi.

Fotoğraf ve fotoğraf eleştirisiyle ilgili beklentilerimi basit bir sergi konuşmasından, söyleşisinden yola çıkarak ifade etmek istiyorum. (Tabi kurmaya çalışacağım bu ilişki, Orta Format'ın geçtiğimiz güncellemesinde yayınlanmış olan, fotoğraf yazımını nasıl sürdürüyor olduğum ve diyalog kurduğum-kurabildiğim işlerle de ilgili.)

Blind Beast, Michel Le Belhomme'nin fotoğraf projesi, kör canavarı!

Çerçeve içinde çerçeve, manzara içinde manzara. Landscapes, Jasper White'in farklı mekanlardaki asılı manzara resimleri ve bu bağlamda insanları incelediği projesi.

"Thames Estuary", Mike Seaborne'un 2011 yılına kadar neredeyse otuz yıl boyunca obsesif bir şekilde Thames Nehri'nin iki yakasını fotoğrafladığı projesi. Şehrin Thames tarafı, uzun yılar boyunca Londra endüstrisinin atıklarını bıraktıkları arka bahçesi olmuş ve hala bunun izlerini taşıyor. Üstelik bölgede endüstriyel yatırım devam ediyor.

Stefanie Mattens, "Barriers" çalışmasında güvenlik kaygıları olarak başlayan sürecin, fark ettirmeden sahiplik olarak kendini gösterdiğini ve bu sınırların ev sahipleri hakkında bilgiler verdiğini anlatıyor.