Güncelleme #31: Niyet

Niyet çevrimiçi konuşma serisinin ilk konuğu Antik Çağ Felsefesi uzmanı ve akademisyen Ömer Aygün. Felsefede niyet kavramı üzerinden sanat ve sanatçının niyetini, bunun izleyicideki karşılığını bizlerle paylaştı.

Tıpkı hukuk sistemlerinde olduğu gibi, din bağlamında da eylemlerin sonuçları kadar, hatta kimi zaman sonuçlarından ziyade arkalarındaki niyete bakılır. KUT Kilisesi Pastörü Vahan İsaoğlu'na; Tevrat, Zebur, İncil ve genel dinler bağlamında hem yaratan hem de yaratılan perspektifinden varoluş ve makbul olma niyetini soruyoruz.

Niyet, linguistik bir kategori olarak müziği ve genel olarak dinleme eylemini çok farklı açılardan şekillendiren bir kavram. Niyetin müzikli dünyamızdaki yeri ne? Peki niyet müziğin tam olarak neresinde? Bir tür oyun olarak da görebileceğimiz müzikte, linguistik-dışı bir (müzikli ya da oyunlu) niyet de mevcut olabilir mi?

Okuma pratiklerimizde ve sonrasında metni kendi süzgecimizden geçirirken, kimin niyetini dikkate alırız? Metnin niyetini mi, yazarın niyetini mi, kendi niyetimizi mi? Peki edebi ve eleştirel metinlerde deneyimleri yok sayan, eşitliğe, çeşitliliğe ve özgürlüğe alan açmayan niyetler karşısında neler hissediyoruz ve konumlarımız nasıl?

Niyet meselesi bir yandan geleceği şekillendirmekle ilgili, öte yandan niyetin hangi düzeyde ele alınması gerektiği de başka bir soru oluşturuyor. ‘Ben bunu yapma niyetindeyim' dediğimizde hangi alana gönderme yaptığımızı bildiğimizi düşünüyoruz genelde, ama bu gerçekten de böyle mi? Konuşan bir varlık olmamız bizi niyetlerimizin kökenlerine ilişkin bir soruyla karşı karşıya bırakmıyor mu? İşte bu ve benzeri sorulara psikanalizden oyun teorisine, gündelik hayattan konuştuğumuz dile kadar çeşitli alanlardan bazı yaklaşımlar getirmeye çalışacağım.

Eylem-niyet ilişkisi, hassas. ‘Cehenneme giden yol iyi niyet taşlarıyla döşenmiştir,' lafını bilmeyen yoktur. İyi niyetin kötü sonuçlar doğuran bir eylemi aklaması veya en azından hoşgörülür kılması, geleneksel dinî düşüncede tutamak bulabilirdi; modern zihin için bu daha zordur. Nitekim iyi niyete itimat etmemeyi telkin eden bu laf, modern zamanlarda moda oldu. Hatta, ‘iyi niyet' atfının, çok zaman apolojetizmin nesnesi kılınabildiğini söyleyebiliriz; bir mazeret, bir hafifletici sebep yerine geçiyor!

Şiddet biçimlerine sessiz kalmamak, ismini koymak, kamusal mecralarda ifşa etmek feminist politikanın en güncel tartışmalarından bir tanesi. Anlatılar ve beyanlar doğrultusunda açılan bu tartışmalarda nasıl bir adalet talep ediliyor? Ortaya çıkan ve paylaşılan bilgilerin patriyarkayı bütüncül olarak kavramamız için ne gibi bir işlevi var, hangi destek mekanizmalarına ihtiyaç duyuyoruz?

Bu konuşma suçlama niyeti olmayan bir niyet okuması içeriyor. Konusu ise işverenlerin iş ilanlarındaki niyeti. ‘Grafik tasarımcı’ ilanları üzerinden gelişen niyet okuması görsel sanatlarla ilişkili pek çok meslek için de geçerli. Öte yandan tasarımcının işi kabul etme niyeti üzerine de düşünmek gerekiyor. Niyetleri bozan bir oyunbozan mıyım bilmiyorum ama, emeğin değeri konusunda niyeti bozmadığım kesin.

Bu konuşma, niyet ve anlamlandırma kavramları çerçevesinde sanatsal üretim, form, mekan, zaman ve metaforlar arası kurulan bağlar üzerine bir nevi bir etüd niteliği taşımakta. Her sanatçının pratiği boyunca kendi içerisinde yaşattığı iç sesin gelgitlerinde, arayışında ve yeniden inşa sürecinde belirleyici olan bu kavramları açtığımızda karşımıza nasıl bir yaratım süreci çıkıyor? Anlamlar ve anlatılar dünyasında niyetin rolü nedir?

We were trained not to think about photography in terms of extraction and accumulation, but rather, in the way we are trained to think about democracy or freedom, with its dissemination considered an unquestionable good. Photography is a technology not because of its modern machinery and equipment, but rather because it controls and regulates people's movement, gestures, and actions, while also forcing them to act as its operators.

The Arab Image Foundation (AIF) is a Beirut-based independent association forging new pathways for photography and image practices. Uniquely positioned at the intersection of artistic creation, research, and archiving, the AIF explores, questions and confronts the complex social and political realities of our times.

Bu oturum sırasında İpek Aşıkoğlu ve İpek Çınar, çeşitli fotoğraf çalışmaları üzerinden etik ve hukuk bağlamında sanatçının ve fotoğrafın niyetini tartıştılar. Tekil bir fotoğrafın ya da bir fotoğraf serisinin niyetini etkileyebilecek fotoğrafçı, model, içinde bulunduğu coğrafya, çekildiği zaman gibi etmenleri eşeleyerek bu alanda üretimin devimselliğini incelediler.